In een tijd van snelle one-liners en halve waarheden, is nuance niet erg sexy. Eenvoudige conclusies en radicale uitspraken trekken nu eenmaal meer aandacht dan genuanceerde afwegingen. We zoeken naar zekerheden en alles wat onzeker of ingewikkeld is, wordt ‘voor het debat’ vaak even onder het kleed geveegd. Helaas zit de werkelijkheid complexer in elkaar. Als we complexe problemen écht willen aanpakken is het tijd voor radicale nuance!
Radicale nuance: het blijft in mijn hoofd rondzingen sinds de afsluiting van een onderzoek van Wageningen Livestock Research met de KringloopToets. Voor deze studie gingen we in vijf intensieve werksessies met een divers gezelschap van belanghebbenden op zoek naar een dieper inzicht in de kringloop. We zochten wat de kringloopeffecten zijn van een stop op niet-Europese grondstoffen in diervoeders. Of als ik dat wat minder genuanceerd verwoord: wat gebeurt er met de kringloop als we stoppen met de import van bijvoorbeeld Zuid-Amerikaanse soja?
Onze grote landbouw- en voedselkringloop is een complex systeem waar alle radartjes op elkaar ingrijpen. Een op het oog simpele maatregel, als het stoppen met import van diervoer van buiten de EU, werkt ver door in dat hele systeem. Niet alleen vanwege het directe effect van zo’n maatregel, maar ook vanwege de manier waarop spelers in het systeem reageren op die veranderingen. Alleen als je al die reacties meeweegt kun je een goede inschatting maken van het werkelijk effect. Klinkt dat vaag? Ja! Laat ik het daarom tastbaar maken.
Als je stopt met importeren van diervoer van buiten de EU, verander je een balans. Het directe effect is dat er minder diervoer is, dat je minder dieren kunt voeden, dat er minder vlees, zuivel en eieren en ook minder dierlijke mest wordt geproduceerd en dat door de afname van dierlijke mest de plantaardige productie binnen Europa daalt. Zo werkt de kringloop door, zolang niemand van de spelers zijn gedrag veranderd.
Natuurlijk is dat niet het geval. Minder dierlijke mest leidt tot meer vraag naar kunstmest. Minder diervoeder van buiten Europa leidt tot toename van verbouw van diervoeders binnen Europa, en een afname van grond voor teelt van plantaardige producten voor de mens. Een daling in de productie van zuivel, vlees of eieren leidt bij gelijke consumptie tot meer import. Op de langere termijn zal ook ons consumptiepatroon zelf veranderen. Een hele cascade van reacties, allemaal met hun eigen effect op de kringloop.
Als je de kringloopeffecten van de maatregel wilt inschatten, moet je dus kijken naar de directe effecten én naar het effect van reacties binnen dat systeem. Daarbij moet je ook nog schakelen tussen het effect op de regionale, nationale, Europese en mondiale kringloop. Een breinbreker waar je alleen samen uitkomt.
Met hulp van de KringloopToets gingen diervoederexperts, beleidsmakers vanuit overheid en NGO’s en onderzoekers die breinbreker met elkaar aan. Samen ontrafelden ze de kringloop en bespraken ze de veelheid aan effecten die optreden wanneer je een radartje uit die machine haalt. Het leverde nieuwe kennis en inzichten op, maar tegelijkertijd ook veel nieuwe vragen. De nuance aan nieuwe perspectieven en ook onzekerheden die in de studie boven kwamen, waren eigenlijk niet te vatten in eenvoudige conclusies of radicale uitspraken. “Hoe breng ik dit nu over aan mijn collega’s en andere betrokkenen?” was een veel gehoorde verzuchting van de deelnemers.
En die vraag brengt me terug naar het begin van dit verhaal. We gaan het niet redden met eenvoudige conclusies of radicale uitspraken. Complexe vraagstukken als het sluiten van kringlopen of het verminderen van onze footprint vragen om radicale nuance. Durf het grote plaatje te bespreken, durf te zeggen waar fouten en onzekerheden zitten, kijk naar het systeem als geheel en heb oog voor de mensen die samen dat systeem vormen. Die radicale nuance vraagt om moed, zo leert even googelen me:
“Radicaal genuanceerd betekent dat je opkomt voor de nuance. Dat je jezelf onthoudt van slecht onderbouwde (deel)meningen, dat je anderen aanspreekt op het uiten ervan en dat je het midden verdedigt. Daar is moed voor nodig, want in het niemandsland tussen de loopgraven aan weerszijden van het debat, wordt je van twee kanten bestookt. Maar hoe meer mensen uit de kast komen als radicaal genuanceerd, hoe meer rugdekking je elkaar kunt geven. Samen kun je werken aan een genuanceerd debat waarin het om argumenten gaat en oneliners in onvruchtbare aarde vallen.”
En volgens mij is dat ook de hoofdconclusie voor onze gesprekken over het sluiten van kringlopen. Wantrouw elke one-liner en simpele conclusie, omarm de nuance en blijf uit de loopgraven. Alleen met radicale nuance ontdekken we hoe het complexe systeem van ons voedselsysteem weer een kloppende kringloop kan worden.
